In oktober overleed een westelijke laaglandgorilla zilverrug genaamd Djembe (ook bekend als Ivan) in de Pittsburgh Zoo & Aquarium na een hartstilstand tijdens een medische procedure. Djembe was elf jaar oud en de dierentuin omschreef hem als ‘een zeer geliefd lid van de troep gorilla’s van de dierentuin’.
Sterfgevallen onder dieren in dierentuinen zijn niet ongewoon. Degenen die tijd met Djembe hadden doorgebracht – verzorgers en ander dierentuinpersoneel – moesten om zijn dood rouwen. In de dierentuin van Pittsburgh is het rouwen om een dier een proces waarbij bijna iedereen betrokken is die met hem of haar omgaat.
Verzorgers in de dierentuin houden de dieren dagelijks in de gaten en controleren de medische vitale functies en algemene gesteldheid. Als er iets niet klopt, zoals een gezwollen poot of een gebrek aan eetlust, zullen de verzorgers het dier verder evalueren: de ontlasting controleren op ongebruikelijke inhoud of een routineonderzoek uitvoeren. De dierentuin heeft meerdere dierenartsen ter plaatse om elke mogelijke situatie in de gaten te houden.
“We voeren welzijnsbeoordelingen uit om te zien of er zich langzaam een trend voordoet, want af en toe merk je dat, vooral naarmate dieren ouder worden, hun gewicht begint af te nemen en niet echt meer terugkomt”, zegt Kelsey Forbes, de curator van de dierentuin. “Dat is op dit moment moeilijk te zien.”
Van daaruit zullen de verzorgers en dierenartsen een zorgstrategie voor het dier opstellen, waaronder mogelijk het veranderen van voedsel of het toevoegen of aanpassen van medicijnen. Forbes zei dat de Pittsburgh Zoo deel uitmaakt van een groter netwerk van soortgelijke faciliteiten die regelmatig communiceren over problemen die ze mogelijk hebben met specifieke soorten.
“We hebben forums en telefoonnummers, en ik kan zeggen: ‘Hé, ik heb dit ding.’ En we krijgen reacties over de hele linie”, aldus Forbes. “Het is de beste gemeenschap ooit.”
Mocht de medische staf uiteindelijk vaststellen dat een dier het einde van zijn leven nadert, dan wordt volgens Forbes het dierentuinpersoneel op de hoogte gebracht en informatie gegeven over de omstandigheden.
“Ik ben er een groot voorstander van dat iedereen aanwezig is bij deze gesprekken terwijl ze plaatsvinden”, aldus Forbes. “De stem van iedereen is geldig.”
Wat we vervolgens voor het dier moeten doen, is een samenwerkingsproces, waarbij de perspectieven van verzorgers en dierenartsen betrokken zijn.
“Maar op een gegeven moment is er dit, weet je, (een gesprek over) of het dier lijdt, alleen maar omdat we gehecht zijn aan hen, wat het moeilijkste deel is,” zei ze.
Forbes vergeleek de zorg rond het levenseinde met de zorg in een hospice, een proces voor stervende mensen (en hun vrienden en familie) om troost te bieden vóór de dood. Technologie, inclusief groepschats tussen stafmedewerkers, speelde een grote rol in deze gesprekken. Als iemand bijvoorbeeld niet werkt in het weekend wanneer er een dier verwacht wordt langs te komen, zegt Forbes dat ze altijd zullen inchecken om te zien of de persoon langs wil komen voor een definitief afscheid.
“We zeggen: ‘Hé, we kunnen je wel of niet opnemen in deze chat’, zei Forbes. “Maar de meerderheid van de mensen wil dat niet en wil gewoon alles weten.”
In de situatie van Djembe zei Forbes dat het al vroeg vrij duidelijk was dat hij niet veel langer zou leven nadat hij voor een medische ingreep onder narcose was gebracht. De gorilla kreeg kort nadat hij was geopereerd een hartaanval en het zorgpersoneel moest vrij snel een beslissing nemen over zijn toekomst.
“We konden hem terugbrengen en hem daarna nog eens acht (of zo) uur in leven houden”, zei Forbes. “We hadden meningen van onze cardioloog … dus iedereen was op dat moment heel duidelijk.”
Wanneer het dier sterft, wordt het dierentuinpersoneel aangemoedigd om hun herinneringen aan het leven van het dier en de ervaringen van de verzorgers met hen naar het communicatieteam van de dierentuin te sturen. Die informatie wordt vaak opgenomen in het persbericht dat na de dood van het dier naar het publiek en de media wordt gestuurd.
“We proberen het perspectief van de verzorgers erop te plaatsen, omdat ze deel uitmaken van de familie van het dier, en voor sommige van onze personeelsleden is het erg moeilijk”, aldus Forbes. “Ik stel het altijd open voor hen om te zeggen: ‘Als je verhalen hebt die je wilt vertellen, dan is dit wat ik denk.'”
Maar menselijke verzorgers zijn niet de enigen die getroffen worden door de dood van een dier. Veel van deze dieren leven in verblijven die door dezelfde soort worden gedeeld, vooral als het gaat om dieren die traditioneel in roedels leven of een partner hebben. Onlangs stierf een pinguïn genaamd Sphen in een aquarium in Sydney, Australië, en zijn oude partner, Magic (met wie hij een kuiken genaamd Sphengic had grootgebracht en een ander genaamd Clancy had opgevoed) mocht het lichaam van Sphen zien.
Volgens een verhaal van Bill Chappell van NPR, waarin hij een interview citeerde met de pinguïnhouder van het aquarium, begon Magic “onmiddellijk te zingen. En dit werd beantwoord door verschillende anderen in de kolonie. Een teken en een lied van rouw.
Toen Kit, een zesjarige Afrikaanse leeuw, in augustus 2023 stierf, zei Forbes dat verzorgers zijn lichaam naar het gebouw van het communicatieteam brachten, zodat zijn trots hem kon zien.
“Dat was het meest hartverscheurende deel”, zei Forbes. Maar de trots toonde weinig interesse in het bekijken of dichtbij het lichaam komen. “Ze zeiden: ‘Absoluut niet. Nee, ik doe het niet.’ Maar ze hadden het nodig omdat we dit dier hadden meegenomen en toen kwamen we terug omdat ze anders naar hem op zoek waren geweest.”
Forbes zei dat de dierentuin werkt aan een herdenkingsmuur of een speciale plek waar verzorgers de dieren kunnen herdenken waarmee ze hebben gewerkt en die zijn gepasseerd. Maar voorlopig, zegt ze, wordt het publiek aangemoedigd om, wanneer een dier sterft, hun eigen verhalen over het bezoeken van de dieren op te schrijven en te delen, of zelfs een tekening in te sturen.
