De snelle ondergang van Bashar al-Assad weerklinkt in Syrië en het hele Midden-Oosten.
Sommige veranderingen zijn al zichtbaar. Syriërs die jaren geleden de wrede burgeroorlog in het land zijn ontvlucht, staan in de rij bij grensovergangen om naar huis terug te keren. De poorten van de beruchte gevangenissen van het land zwaaien open en bevrijden duizenden mensen. Syriërs spreken vrijuit na tientallen jaren van repressief bewind.
Er staan nog veel meer ontwikkelingen op stapel. Hier is een eerste blik op wat de onrust zou kunnen betekenen voor een reeks landen die belangen hebben in Syrië.
Laden…
Verenigde Staten
Het Amerikaanse leger voerde zondag een ongewoon grote luchtaanval uit op bases van Islamitische Staat in centraal Syrië. De VS zeggen dat dit werd gedaan omdat een groep strijders van Islamitische Staat bijeenkwam om te trainen, wellicht in de hoop te profiteren van de onrust in Syrië. De VS hebben zo’n 75 doelen getroffen met een verscheidenheid aan vliegtuigen, waaronder enorme B-52 bommenwerpers.
Amerikaanse troepen vechten al tien jaar tegen Islamitische Staat in Syrië en hebben de groep vijf jaar geleden grotendeels verslagen. Ongeveer 900 Amerikaanse troepen blijven achter om een heropleving van de extremistische organisatie te voorkomen. De meeste Amerikanen bevinden zich in het afgelegen noordoosten van Syrië, anderen in het uiterste zuiden.
President Biden zei zondag dat de VS deze militaire aanwezigheid zouden handhaven. Hij noemde de afzetting van Assad zowel een moment van risico als een kans, en voegde eraan toe dat de VS met de Syriërs zouden samenwerken in hun poging een nieuwe regering samen te stellen.
De nieuwgekozen president Trump slaat echter een andere toon aan. Hij zei dit weekend op sociale media dat Syrië geen Amerikaans probleem is, dat de VS zich er niet mee moeten bemoeien en de gebeurtenissen gewoon moeten laten gebeuren.
Maar de VS zijn er al bij betrokken. Die Amerikaanse troepen vechten niet alleen tegen Islamitische Staat, ze beschermen ook kwetsbare Syrische burgers.
Mouaz Moustafa van de Syrian Emergency Task Force, een Amerikaanse hulpgroep, zei dat de Amerikaanse strijdkrachten humanitaire hulp hebben verleend aan ontheemde burgers in een dor gebied aan de zuidgrens van Syrië.
“Als je met een van deze mensen sprak en hen vroeg naar het Amerikaanse leger, en je vroeg naar de relatie tussen die twee, dan houden die Syriërs van het Amerikaanse leger”, zei Moustafa.
Iran
De ondergang van Assad is de laatste in een reeks grote tegenslagen voor Teheran. Perzisch Iran heeft de afgelopen veertig jaar Arabische partners en bondgenoten in de regio ontwikkeld, die gezamenlijk bekend staan als de ‘as van het verzet’. Maar het afgelopen jaar zijn ze als dominostenen omgevallen.
Iran was van cruciaal belang voor Assad toen hij vocht om aan de macht te blijven tijdens de burgeroorlog die in 2011 uitbrak. De Iraanse Revolutionaire Garde handhaafde een sterke aanwezigheid in Syrië totdat hij zich vorige week terugtrok, net vóór de opmars van de rebellen. Iran gebruikte Syrië ook als brug om wapens naar Hezbollah in Libanon te verschepen.
Maar nu Assad weg is, is Hezbollah enorm verzwakt door zijn oorlog met Israël, en een andere Iraanse bondgenoot, Hamas in Gaza, is verwoest door zijn eigen oorlog met Israël.
“Het verliezen van Syrië zal een enorme klap toebrengen aan Iran en zijn bondgenoten in de regio. En daarom denk ik dat de leiders in Teheran zich op dit moment behoorlijk ongerust moeten voelen”, zegt Gonul Tol van het Middle East Institute in Washington. “Dit is een moment waarop de regionale strategie van Iran een enorme klap heeft gekregen, en in een tijd waarin het regime in eigen land door miljoenen Iraniërs in twijfel wordt getrokken.”
Rusland
Syrië was decennialang de belangrijkste partner van Rusland in de regio. Toen de Syrische rebellen in 2015 de regering van Assad bedreigden, bombardeerde de Russische luchtmacht rebellengebieden zwaar en hielp Assads greep op de macht veilig te stellen.
De Russische president Vladimir Poetin zei dat dit de toewijding van Rusland aantoonde om zijn bondgenoten te steunen.
Maar Rusland is nu in beslag genomen door de oorlog in Oekraïne en voerde slechts enkele luchtaanvallen uit toen het regime van Assad instortte, wat aantoont dat het land niet in staat of bereid was om aanzienlijke steun te bieden.
Rusland hecht grote waarde aan de marinebasis en de luchtmachtbasis die het heeft aan de Syrische Middellandse Zeekust. Het zijn de enige militaire bases van Rusland in het Midden-Oosten, en nu lopen ze een groot risico. De eerdere Russische bombardementen hebben de rebellen – en Syrische burgers – zware straffen opgelegd, en zij zijn wellicht niet geneigd Rusland die militaire aanwezigheid te laten behouden.
Bovendien heeft Rusland asiel verleend aan Assad en zijn familie, wat een twistpunt zou kunnen zijn met een nieuwe Syrische regering.
Israël
Israël had altijd ruzie met Assad, maar beschouwde hem als de duivel die ze kenden. Israël erkende dat Assad de grens met Israël grotendeels kalm hield, zelfs toen de wijdere regio in brand stond.
Israël zal nu worden geconfronteerd met een Syrië dat zeer onvoorspelbaar is en waar islamitische groeperingen een prominente rol zouden kunnen spelen. Het afgelopen jaar heeft Israël tegen een dergelijke groep in het zuiden gevochten – Hamas in Gaza – en tegen een andere in het noorden – Hezbollah in Libanon. Israël is op zijn hoede voor een soortgelijke groep in Syrië.
Israël veroverde de Golanhoogten op Syrië tijdens de oorlog in het Midden-Oosten van 1967 en annexeerde later het strategische gebied. De voortdurende greep van Israël op de Golanhoogte zal zeker een belangrijk twistpunt blijven, ongeacht wie er in Damascus aan de macht komt.
Kalkoen
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft meerdere doelen in Syrië en is goed gepositioneerd om een leidende rol te spelen in de toekomst van het land.
Om te beginnen zou hij graag een nieuwe regering in Syrië naar zijn zin willen vormen, zegt Gonul Tol van het Midden-Oosten Instituut, auteur van
“Turkije kan de koningmaker worden”, zei Tol. “Turkije zal zowel binnenlands als regionaal kunnen profiteren van een nieuwe en potentieel zeer vriendelijke regering in Damascus.”
De Turkse leider zou ook graag zien dat meer dan 3 miljoen Syrische vluchtelingen in Turkije naar huis gaan. Sommigen zijn daar al mee begonnen. Bovendien bevinden Turkse bouwbedrijven zich in een goede positie om Syrië, dat door ruim tien jaar oorlog is geteisterd, weer op te bouwen.
De ambities van Erdogan zullen echter afhangen van het herstel van de relatieve stabiliteit in Syrië. Onder Erdogan heeft het Turkse leger in Syrië vaak geopereerd tegen verschillende Koerdische groepen die Erdogan beschouwt als een potentiële bedreiging voor zijn bewind. Als Erdogan ervoor kiest om tegen Koerdische facties in Syrië op te treden, zou dat de inspanningen voor de wederopbouw van Syrië kunnen ondermijnen.
