MOSKOU – Op de ochtend van 1 januari pompte Rusland zijn laatste kubieke meter aardgas rechtstreeks naar Europa, waarmee een einde kwam aan tientallen jaren van handel waar alle partijen profijt van hadden gehad – en huizen waren verwarmd – tijdens enkele van de donkerste winters van de Koude Oorlog en tot ver in de winter. de 21e eeuw.
De Russische invasie van Oekraïne heeft dat allemaal ontrafeld.
Nadat Moskou in 2022 als reactie op de westerse sancties met de stroom naar Europa had geknoeid, haastten de Europese economieën zich om hun afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen, uit angst dat ze goedkope energie hadden verhandeld ten koste van de veiligheid.
De Yamal-Europa-pijpleiding door Wit-Rusland naar Polen werd al snel gesloten. Twee andere die Duitsland voedden, Nord Stream en Nord Stream II, werden later datzelfde jaar onder nog steeds duistere omstandigheden door saboteurs vernietigd. Het enige dat overbleef was een pijpleiding met de naam Druzhba, Russisch voor ‘vriendschap’, die door Oekraïne liep – een erfenis van een minder verdeeld Europa dat niet langer bestaat.
Hier leest u wat u moet weten over de gasafsluiting.
Waar is de gascrisis het meest acuut?
Voorlopig concentreert de crisis zich in de regio Transnistrië, gelegen aan de oostelijke rand van de voormalige Sovjetrepubliek Moldavië. Het is een stukje grondgebied met zo’n 360.000 inwoners, grenzend aan Oekraïne, dat zich na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie onafhankelijk heeft verklaard. Sindsdien staat het onder Russische bescherming, onder meer door Russische vredestroepen.
De economie van Transnistrië heeft het altijd overleefd dankzij goedkoop Russisch gas – en de energiegerelateerde problemen zijn sinds de stopzetting van het nieuwe jaar in een stroomversnelling gekomen. Er is geen verwarming of warm water voor de bewoners. Bijna alle fabrieken hebben hun activiteiten stopgezet. Scholen en woongebouwen zijn ook koud geworden, waarbij bewoners werd opgedragen zich warm te kleden of brandhout te verzamelen uit nabijgelegen bossen.
Laden…
Hoewel de belangrijkste elektriciteitscentrale in de regio is overgestapt van gas naar steenkool om de dienstverlening voort te zetten, is het aanbod beperkt. Ondertussen heeft het gebruik van draagbare elektrische verwarmingstoestellen het elektriciteitsnet overbelast, waarbij dagelijks meer dan honderd branden worden gemeld. Als gevolg hiervan hebben de lokale, zelfbenoemde autoriteiten in toenemende mate doorlopende black-outs ingevoerd, in de hoop een volledige black-out te voorkomen.
Waarom stond Oekraïne, gezien de oorlog, toe dat Rusland gas via zijn grondgebied exporteerde?
Oekraïne bleef een vijfjarig pre-invasiecontract nakomen om Russisch gas via zijn grondgebied naar Midden-Europa te exporteren – waarbij de Russische energiegigant Gazprom de opbrengst binnenhaalde en de Oekraïense regering doorvoervergoedingen int. Daar kwam op 1 januari een einde aan. De Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy verklaarde dat de deal verwant was aan bloedgeld en beloofde dat deze niet zou doorgaan. Kiev heeft het einde van de transitovereenkomst gevierd als een grote klap voor de Russische economie – en haar oorlogsmachine.
“Toen Poetin ruim 25 jaar geleden het Russische presidentschap kreeg, bedroeg de jaarlijkse gasdoorvoer via Oekraïne naar Europa ruim 130 miljard kubieke meter”, schreef Zelenskyy op het sociale platform X. “Vandaag is dat gelijk aan 0. Dit is één van de grootste nederlagen van Moskou.”
Betekent dit dat Europa deze winter zal bevriezen?
Nee. Oekraïne had ruim van tevoren aangegeven niet van plan te zijn het doorvoercontract met Moskou te verlengen zolang de oorlog voortduurde. Het grootste deel van Europa was al afgestapt van Russisch gas – of had alternatieve oplossingen bedacht, waaronder de import van vloeibaar aardgas uit de VS.
Maar sommige Europese landen blijven verbitterd over het einde van Russisch gas. Vooral Slowakije, lid van de Europese Unie, heeft Kiev beschuldigd van “sabotage” en heeft gedreigd Oekraïne te straffen vanwege het verlies van zijn eigen transitkosten uit de overeenkomst tussen Rusland en Oekraïne.
Nog kwetsbaarder? Moldavië, dat zijn eigen ambities heeft om tot de EU toe te treden.
Waarom is Moldavië zo kwetsbaar?
De gasexport is lange tijd een instrument van Russische invloed in Moldavië geweest, vooral op momenten dat de regering in de hoofdstad Chisinau een duidelijk pro-westers pad heeft bewandeld.
En er zijn opnieuw tekenen van politiek in het spel.
Zelfs vóór het einde van de gasdoorvoerovereenkomst met Oekraïne zei het Russische Gazprom dat het de export naar Moldavië opschortte voor zo’n 700 miljoen dollar aan onbetaalde gasleveringen – een aanklacht die Moldavië betwist.
En hoewel Moldavië al stappen had ondernomen om zijn energieopties te diversifiëren, met name door gas en elektriciteit uit buurland Roemenië te importeren, laat de afgescheiden regio Transnistrië het land op verschillende fronten kwetsbaar achter.
De belangrijkste elektriciteitscentrale van Transnistrië levert nog steeds elektriciteit aan grote delen van de rest van Moldavië.
De Moldavische regering beschuldigt Rusland ook openlijk van ‘chantage’. Het betoogt dat het Kremlin hoopt dat een energiecrisis en de daarmee gepaard gaande humanitaire gevolgen in Transnistrië het pro-westerse beleid van Moldavië zullen ondermijnen als het land later dit jaar parlementsverkiezingen houdt. Het Kremlin heeft de beschuldiging ontkend.
Wat zegt Rusland?
Het Russische Gazprom gaf Oekraïne de schuld van zijn besluit om de doorvoerovereenkomst niet te verlengen, en zei in een verklaring dat het nu “de technische en juridische middelen” ontbeerde om gas te leveren aan zijn klanten in Europa. De energiegigant blijft er ook op hameren dat de uitstaande schulden van Moldavië de bevoorrading van het land via andere omslachtige routes – zoals via een Russisch-Turkse pijpleiding die onder de Zwarte Zee door tunnelt – onhoudbaar maken.
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken is echter explicieter geweest in het promoten van een al lang bestaande Russische complottheorie: dat de VS de hele zaak hadden georkestreerd ten koste van Europa en Rusland.
“De belangrijkste begunstigde van de herverdeling van de energiemarkt van de Oude Wereld is de hoofdsponsor van de Oekraïense crisis – de Verenigde Staten”, schreef woordvoerder Maria Zakharova van het ministerie van Buitenlandse Zaken op sociale media.
“Voor de prijs van Amerikaanse bescherming zullen andere landen in de ooit economisch succesvolle en onafhankelijke Europese Unie gedwongen worden te betalen.”
