De islamitische rebellen, wier snelle verovering van Syrië afgelopen weekend de oude dictator Bashar al-Assad ten val heeft gebracht, hebben niet alleen een onzeker nieuw tijdperk voor het onrustige land ingeluid, maar ze beloven ook de beladen geopolitiek van de regio te herschikken.
De verdrijving van Assad, die een kwart eeuw over Syrië regeerde nadat hij de macht van zijn vader had overgenomen, laat een gevaarlijk politiek vacuüm achter. Ahmed al-Shara – voorheen bekend onder zijn nom de guerre, Abu Mohmmad al-Jolani – aan het hoofd van Hayat Tahrir al-Sham, oftewel HTS, heeft in ieder geval in naam de leiding. Hij en zijn groep staan aan het roer van een lastige rebellenalliantie die ruim dertien jaar lang tegen Assad heeft gevochten. HTS, voorheen bekend als het al-Nusra Front, was ooit verbonden met Al-Qaeda. Hoewel Shara beweert de banden met Al-Qaeda te hebben verbroken, blijft HTS op de been Lijst van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken van terroristische organisaties.
Het is een complexe en veranderlijke situatie ter plaatse, en de meeste waarnemers zijn het erover eens dat het vrijwel onmogelijk is om te voorspellen hoe de zaken zich de komende dagen, weken en maanden zullen ontwikkelen. Maar nu Syrië het begin van een nieuw hoofdstuk markeert, zijn hier vijf dynamieken waarvan experts zeggen dat het belangrijk is om aandacht aan te besteden.
Hoe soepel zal de politieke transitie verlopen?
Terwijl Assad en andere figuren uit het regime Syrië ontvluchtten in de uren voordat de rebellen de macht in Damascus grepen, bleef premier Mohammad Ghazi Jalali op zijn post. “We werken eraan om de overgangsperiode snel en soepel te laten verlopen”, zei Jalali maandag tegen Sky News Arabia TV. De geassocieerde pers.
Het aanblijven van de premier van Assad was “duidelijk een afspraak” met de rebellen, zegt Joshua Landis, een Syrië-specialist aan de Universiteit van Oklahoma. “Ze hebben het opgelost, wat een tijdelijke, vreedzame machtsoverdracht lijkt te zijn.”
In een maandag een ontmoeting met Jalalierkende de HTS-leider dat ondanks de overwinning van de rebellen “we de vorige staat niet kunnen loslaten”.
Sanam Vakil, directeur van het Midden-Oosten en Noord-Afrika Programma bij de in Londen gevestigde denktank Chatham House, zegt dat het te vroeg is om enige uitkomst te signaleren. “Ik denk dat we iedereen wat tijd moeten geven om erachter te komen”, zegt ze.
Vakil zegt dat Syrië lering zou kunnen trekken uit de nasleep van de Amerikaanse invasie van Irak die Sadaam Hoessein in 2003 ten val bracht. In de nasleep van de val van Hussein ontbonden de VS de heersende Baath-partij, wat leidde tot een ineenstorting van de basisdiensten die hielpen de weg vrij te maken voor de massale chaos die uiteindelijk het land overspoelde. Vakil zegt dat “het opnemen van technocraten en wellicht overblijfselen van de Assad-regering een manier is om consensus en bredere steun op te bouwen.”
Jaren van kwaad bloed en de angst voor een islamistisch regime zullen verzoening tot een uitdaging maken
De diversiteit aan etnische en religieuze belanghebbenden in Syrië schetst een ingewikkeld beeld: Assads machtsbasis was afkomstig van sjiitische moslims, en de kleine maar invloedrijke Alawitische religieuze minderheid waartoe hij behoort, vormt samen met andere groepen ongeveer 13% van de bevolking. Soennitische moslims vertegenwoordigen daarentegen grofweg driekwart van Syrië.
De Alawitische minderheid, die zich voornamelijk aan de Middellandse Zeekust concentreert, is nu plotseling zonder macht en potentieel kwetsbaarder. Landis zegt dat er “aanzienlijke spanningen” bestaan tussen de twee belangrijkste moslimgroepen in Syrië. Maar tot nu toe zijn er geen tekenen van represailles van de nieuwe leiders, zegt hij. Iedereen probeert erachter te komen “of er wraakmoorden of echte ongeregeldheden zullen plaatsvinden in de Alawitische gebieden”, zegt Landis.
Toch zijn er tekenen van enige rafeling. In het noordoosten van het land zijn Koerdische troepen uit Manbij verdreven door door Arabieren geleide oppositietroepen.
Vakil zegt dat er bezorgdheid bestaat dat Syrië zou kunnen afglijden naar een strikt fundamentalistische islamitische staat, vergelijkbaar met het door de Taliban geleide Afghanistan, hoewel de nieuwe leiders van het land uitspraken hebben gedaan die proberen die angst weg te nemen.
De rebellen vaardigden bijvoorbeeld een verklaring op sociale media Maandag instrueerden ze hun strijders dat het “ten strengste verboden is zich te bemoeien met de kleding van vrouwen of enig verzoek op te leggen met betrekking tot hun kleding of uiterlijk, inclusief verzoeken om bescheidenheid.”
Maar de speciale VN-gezant voor Syrië, Geir Pedersen, sprak zondag in Qatar een waarschuwend woord uit en zei dat hij “tegenstrijdige boodschappen” hoorde van de nieuwe leiding. “Dit is nu mijn belangrijkste boodschap aan iedereen – vermijd bloedvergieten, zorg ervoor dat het inclusief is, dat alle gemeenschappen in Syrië erbij betrokken zijn, en dat de nervositeit waarmee sommigen worden geconfronteerd, waar ze bang voor zijn, dat we dit kunnen aanpakken en vooruit kunnen gaan naar de toekomst.” vrede en stabiliteit”, zei hij.
Er wachten miljoenen Syrische vluchtelingen op hun terugkeer naar huis
Vluchtelingen die tijdens de burgeroorlog zijn gevlucht, proberen nu al terug te keren. Velen stonden maandag in de rij bij grensovergangen in Turkije. volgens de AP.
“Syrië bevindt zich op een kruispunt – tussen vrede en oorlog, stabiliteit en wetteloosheid, wederopbouw of verdere ondergang”, zei de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN, Filippo Grandi, maandag in een verklaring. Er kan eindelijk een einde komen aan het Syrische volk, en dat de grootste crisis van gedwongen ontheemding ter wereld zich kan ontwikkelen in de richting van rechtvaardige oplossingen.”
Maar uiteindelijk, zo zeggen experts, zal het tempo of de opbrengsten worden bepaald door de mate waarin de volgende leiders van Syrië politieke stabiliteit kunnen bieden.
“Velen van hen zullen naar huis willen”, zegt Landis, eraan toevoegend dat hij denkt dat, gezien de geschiedenis van hun hachelijke situatie, hij denkt dat “de meesten een afwachtende houding zullen aannemen”.
Daniel Mouton, een Midden-Oostenexpert bij de Atlantische Raad, schrijft dat “Miljoenen Syrische vluchtelingen naar huis willen terugkeren, en dat is waarschijnlijker in een omgeving van goed bestuur en actieve wederopbouw.”
De risico’s van een machtsvacuüm zijn zeer reëel
Regeringen in de hele regio zijn maar al te bekend met de gevaren die kunnen voortvloeien uit de val van een autocraat. Een burgeroorlog domineerde Libië jarenlang na de dood van Muammar Gaddafi in 2011, net zoals in Irak nadat Hussein was omvergeworpen. Tegenwoordig kijken ze met argusogen naar de gebeurtenissen in Syrië.
Op het eerste gezicht lijkt de verdrijving van Assad per saldo positief voor Israël. Zowel Iran als Hezbollah, de door Teheran gesteunde militie die Israël in buurland Libanon heeft proberen te vernietigen, behoorden tot de belangrijkste financiers van de voormalige Syrische dictator.
Uren nadat de rebellen de Syrische hoofdstad hadden ingenomen, begaf Israël zich echter naar een gedemilitariseerde bufferzone met Syrië, die sinds de Jom Kipoeroorlog van 1973 zonder schendingen in stand was gehouden. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu bezocht de door Israël bezette Golanhoogten – een gebied dat tijdens de Zesdaagse Oorlog van 1967 op Syrië werd veroverd en later door Israël werd geannexeerd – en verkondigde dat de verplaatsing naar de bufferzone een ‘tijdelijke defensieve positie’ was.
Israël heeft dat ook gedaan voerde honderden luchtaanvallen uit tegen Syrië in de afgelopen dagen en zei dat het 70% van de capaciteiten van het Syrische leger heeft uitgeschakeld – een actie die dinsdag werd bekritiseerd door Pedersen, de speciale gezant van de VN. “We blijven Israëlische bewegingen en bombardementen op Syrisch grondgebied zien. Dit moet stoppen”, zei hij.
Vakil zegt dat de ineenstorting van het Assad-regime Israël in een moeilijke positie plaatst. “Als democratie denk ik dat het verplicht is om te proberen het transitieproces (in Syrië) te steunen en daadwerkelijk buiten dit proces te blijven”, zegt ze.
Voor Jordanië, zegt Vakil, zou de afzetting van Assad positief kunnen zijn, “als er uiteindelijk een parlementaire democratie en een meer inclusieve parlementaire democratie komt” in Syrië. “En als je daarentegen een soort Taliban-achtig scenario ziet ontstaan, zal dat niet bijzonder positief zijn voor een land als Jordanië dat zijn eigen Moslimbroederschap heeft.”
De VS, Rusland en Iran hebben ook belangen in Syrië
Sinds het begin van de anti-Assad-opstanden in 2011 heeft de Amerikaanse regering een verbod opgelegd reeks sancties gericht op het stoppen van geweld tegen burgers.
Toch zei president Biden in a televisietoespraak op zondaguitte zijn bezorgdheid over de post-Assad-regering in Syrië: “Vergis je niet, sommige rebellengroepen die Assad hebben neergehaald, hebben hun eigen grimmige staat van dienst op het gebied van terrorisme en mensenrechtenschendingen”, zei Biden. “We hebben kennis genomen van de verklaringen van de leiders van deze rebellengroepen van de afgelopen dagen en ze zeggen nu de juiste dingen. Maar naarmate ze meer verantwoordelijkheid op zich nemen, zullen we niet alleen hun woorden, maar ook hun daden beoordelen.”
Vakil zegt dat de regering ‘de potentiële comeback van ISIS en andere terroristische groeperingen wil beteugelen’.
Amerikaanse gevechtsvliegtuigen hebben zondag ‘tientallen’ ‘ISIS-leiders, agenten en kampen’ getroffen Het Amerikaanse centrale commando. Dat zei plaatsvervangend perssecretaris van het Pentagon, Sabrina Singh, maandag gezegd‘Centcom zal, samen met bondgenoten en partners in de regio, operaties blijven uitvoeren om de capaciteiten van ISIS te degraderen, zelfs tijdens deze dynamische periode in Syrië.’
Het is echter onduidelijk hoe lang deze inspanningen zullen duren. De nieuwgekozen president Donald Trump afgelopen weekend gezegd de VS moesten zich buiten de gevechten in Syrië houden en flirtten tijdens zijn eerste termijn met het verwijderen van alle Amerikaanse troepen uit het land.
Ongeveer 900 Amerikaanse troepen zijn gestationeerd in Syrië, voornamelijk in olierijke gebieden die worden gecontroleerd door Koerdische milities. De Syrische economie is sterk afhankelijk van olie-inkomsten en de aanwezigheid van Amerikaanse troepen heeft het Assad-regime de toegang tot die olievelden ontzegd.
“De komende zes maanden zullen de Verenigde Staten zich in een herevaluatiemodus bevinden”, zegt Landis. “Als het land goede betrekkingen wil met deze nieuwe staat, kan het het land niet eeuwig straffen door de olie achter te houden.”
Rusland – een trouwe bondgenoot van Assad en de bestemming voor zijn onmiddellijke ballingschap nadat hij dit weekend Syrië was ontvlucht – lijkt weinig andere keus te hebben dan de nieuwe realiteit in het land te accepteren.
Vooral Moskou maakt zich zorgen over het verlies van belangrijke militaire installaties die het beschouwt als een tegenwicht voor de NAVO in de regio: een marinebasis in Tartus aan de Middellandse Zeekust en de luchtmachtbasis Hmeimim in de Syrische provincie Latakia. Reuters meldt dat de nieuwe leiders van Syrië hebben ingestemd met het garanderen van de veiligheid van Russische militaire bases.
Voor Iran heeft het verlies van Assad als bondgenoot zijn invloed verder uitgehold – vooral na de oorlog van Israël tegen zijn regionale bondgenoten Hamas en Hezbollah. Hezbollah hielp Assad aan de macht te houden, en de militante groepering gebruikt Syrië al jaren als kanaal om wapens naar Libanon te transporteren.
De Amerikaanse gezant sprak zaterdag in Doha, Qatar, toen Syrische rebellen Damascus naderden zei Amos Hochstein De terugtrekking van Iran uit Syrië zou “het zeer moeilijk maken … om wapens over te brengen.”
“Ik zou Rusland zeker niet wegschrijven. En ik zal hetzelfde zeggen over Iran”, zegt Vakil. “Ik denk dat beide landen er misschien niet onmiddellijk, maar in de loop van de tijd naar zullen streven om de banden die ze hebben weer aan te wakkeren voor verschillende doeleinden.”
