Quantum Theatre nam een beetje een risico door slechts enkele dagen voor de verkiezingen van vorige week een nieuwe toneelbewerking te openen van de klassieke horrorfilm uit 1920, ‘The Cabinet of Dr. Caligari’.
De originele stomme film wordt immers beschouwd als zowel een kritiek op het autoritarisme als een voorgevoel van de komende opkomst van het nazisme. En de bewerking van toneelschrijver Jay Ball, met zijn onstuimige, ‘play-in-a-play’-structuur en verwijzingen naar Bertolt Brecht, speelt niet bepaald in op de goedkope stoelen. Het verzekert het publiek ook niet dat alles goed komt.
Hoeveel mensen zouden dit ding gaan zien, nu de electorale zorgen groot zijn, vóór 5 november of daarna?
Maar volgens Quantum-oprichter en artistiek directeur Karla Boos was het openingsweekend in Downtown’s Union Trust Building goed bezocht. En hoewel de eerste paar shows na de verkiezingsdag ‘erg zwaar’ waren, zowel voor de cast als qua bezoekersaantallen, is het publiek weer aangetrokken, zei ze.
Dat is niet alleen een goed teken voor Quantum, maar ook, zo hoop je, voor ons vermogen om te verwerken wat het land momenteel doormaakt.
Terwijl toneelschrijver Jay Ball het script schreef als reactie op de beladen politiek van de afgelopen jaren, is zijn ‘Caligari’ geen enkele gelijkenis. Ja, de heavy is een kermisartiest met een agenda, die een manier heeft gevonden om de geest van mensen te beheersen. Maar hij is ook een geleerde buitenlander – een Italiaan in het naoorlogse Duitsland van een klein stadje – en noch het script, noch de productie verwijst naar hedendaagse mensen of gebeurtenissen.
Toen ik tijdens het openingsweekend naar een optreden keek, herinnerde ik me Balls interesse in de historische context van de originele film. Regisseur Robert Wiene filmde ‘Caligari’ net na de Eerste Wereldoorlog, in de beginjaren van de Weimarrepubliek, de eerste constitutionele democratie van Duitsland. Tegenwoordig staat ‘Weimar’ niet alleen synoniem voor een culturele renaissance – waarvan de producten onder meer de Duitse expressionistische kunst omvatten die het uiterlijk van ‘Caligari’ bepaalde – maar ook voor de ineenstorting van de liberale democratie en de opkomst van het fascisme. Zoals iconisch wordt opgeroepen in de musical en film ‘Cabaret’, is het een voorbeeld van een democratie die zichzelf effectief heeft ontbonden ten gunste van een autoritair bewind.
Vandaar de reputatie van “Caligari” op het gebied van vooruitziendheid. “Je bespeurt in de film een zeker vermoeden dat een liberale politiek geen succes zal hebben”, zei Ball in een interview.
Maar Ball zei dat hij minder geïnteresseerd is in het verkennen van het nazisme (bij de vermelding waarvan “het denken voor het grootste deel stopt”) dan in het zich verdiepen in de wortels van de rechtse politiek.
Hij verwees naar hedendaagse figuren als psycholoog en auteur Jordan Peterson, social media-persoonlijkheid Andrew Tate en de Republikeinse vice-presidentskandidaat JD Vance, wiens oproepen tot ‘traditionele’ genderrollen terug te vinden zijn in Balls versie van Caligari. (Tate wordt momenteel door de Britse autoriteiten strafrechtelijk vervolgd wegens aanranding en verkrachting.)
“Gender speelt hier een grote rol in”, zegt Ball.
Kunst is een ander aspect. Net zoals de nazi’s later expressionistische en andere modernistische werken zouden belasteren en censureren als ‘ontaarde kunst’, zo verwerpt Ball’s Caligari moderne vormen van creativiteit (met name in de dans, maar daarvoor moet je het stuk zien).
Met zijn ‘play-in-a-play’-structuur, een subplot dat draait om ‘shell shock’ en zelfs een theologielezing, is Ball’s ‘Caligari’ zowel knoestig en provocerend als theatraal rijk. (Vorige week stuurde Boos, in reactie op feedback van het publiek, een e-mail met historische voorbereidende aantekeningen naar supporters op de mailinglijst van Quantum.)
En misschien is de belangrijkste truc van de toneelschrijver – een van empathie, zo je wilt – om te suggereren waarom Caligari’s pleidooi voor een terugkeer naar ‘eenvoudigere’ tijden aantrekkelijk zou kunnen zijn. Het is bekend, het is eenvoudig en het lijkt zoveel problemen tegelijk op te lossen.
Met andere woorden: veel mensen willen gemakkelijke antwoorden, ze willen die nu en zijn, net als Caligari, bereid alles te doen om die te krijgen. En zoals recente gebeurtenissen hebben gesuggereerd, verandert dat niet snel.
‘The Cabinet of Dr. Caligari’ van Quantum Theatre loopt door tot en met 24 november.
