SALZBURG, Oostenrijk – De ochtendmis is aan de gang in de kapel van Schloss Goldenstein, een klooster in Elsbethen, een Oostenrijkse parochie gelegen tussen de kerktorens van Salzburg en de fascinerende achtergrond van de Alpen. Zuster Rita is blij dat er zoveel mensen aanwezig zijn.
Terwijl het aantal katholieke gemeenten in Oostenrijk afneemt, zegt zuster Rita dat je zou verwachten dat de kerk net zo opgewonden zou zijn door zulke dicht opeengepakte kerkbanken, maar de 82-jarige Rita en medezusters Regina (86) en Bernadette (88) staan in de slechte boeken van hun superieur.
“Mensen noemen ons de rebelse zusters!” ‘ zegt Rita giechelend en met een glinstering in haar ogen.
De drie Augustijner zusters – die alleen hun religieuze namen gebruiken – zijn onlangs weggelopen uit een verpleeghuis en hebben met de hulp van een plaatselijke slotenmaker weer ingebroken in het klooster dat vroeger hun huis was. Rita grapt dat het tachtigjarige krakers zijn.
Rita giechelt even terzijde, maar Rita zegt dat ze twee jaar geleden tegen hun wil naar een verpleeghuis zijn gebracht toen de kerkelijke autoriteiten de kloosters sloten omdat het aantal nonnen afnam.
“Toen de mogelijkheid zich voordeed om terug te keren naar ons geliefde klooster, hebben we niet op zijn toestemming gewacht”
De parochianen die een U-Haul hebben gehuurd en de zusters hebben geholpen bij het organiseren van hun uitje, worden nu vergezeld door een hele reeks lokale bewoners die graag de zusters willen helpen oud te worden op hun eigen voorwaarden.
Zuster Rita zegt dat ze gewoon actie moesten ondernemen. “Ik wilde met de prelaat spreken om hem te vertellen hoe ongelukkig we waren, maar we konden hem niet bereiken”, legt ze uit. “Toen de gelegenheid zich voordeed om terug te keren naar ons geliefde klooster, hebben we niet op zijn toestemming gewacht. Maar ik wil niet dat hij boos op ons wordt.”
Maar hun superieur, provoost Markus Grasl, is niet blij met de afwijkende mening van de zusters. En toen hun ontsnapping vorige maand de krantenkoppen haalde, schakelde hij een PR-bureau in dat gespecialiseerd was in schadebeperking. Daarom spreekt Harald Schiffl nu namens de predikant.
“Het spreekt voor zich dat de zusters werden geraadpleegd voordat ze naar het verpleeghuis verhuisden”, zegt Schiffl. “En het is begrijpelijk dat zo’n stap, na tientallen jaren op één plek te hebben gewoond en gewerkt, niet eenvoudig is.”
Schiffl legt uit dat de zusters Rita, Bernadette en Regina de laatste drie overgebleven nonnen in het klooster waren en dat het onverstandig was om daar te blijven naarmate ze ouder werden. Hij benadrukt dat de beslissing van de provoost om hen te verhuizen werd genomen met het oog op hun belangen.
Maar de zussen zijn niet van plan hun hoofddoeken op te hangen; ze gingen het klooster binnen met de afspraak dat ze daar – en in de aangrenzende kloosterschool – de rest van hun leven zouden dienen.
En hun bereik reikt nu veel verder dan de parochie; de nonnen hebben inmiddels een eigen Instagram-account, met momenteel 70.000 volgers.
Schiffl, de woordvoerder van de provoost, zegt dat de aanwezigheid van de nonnen op sociale media niet bij hun orde past en dat hun superieuren er een vaag beeld van hebben.
“Zonder alle media-aandacht zou er al lang geleden een haalbare en duurzame oplossing zijn gevonden, die veel minder schade aan de kerk zou hebben toegebracht”, stelt Schiffl.
Maar Christina Wirtenberger, een van de oud-studenten van de zusters die de operatie ‘Breng je naar een nonnenklooster’ heeft geïnitieerd, zegt dat hen werd geadviseerd deze openbaar te maken.
‘We nodigden de pers uit om te voorkomen dat de provoost de zusters uit het klooster zou verdrijven’, zegt Wirtenberger. “Er werd mij verteld dat hij niet zo brutaal zou zijn tegenover de pers.”
De vijfenzestigjarige Wirtenberger kent de zusjes al sinds ze tien jaar oud was. Ze zegt dat ze weliswaar even eigenwijs en scherp zijn als altijd, maar ook kwetsbaar vanwege hun leeftijd.
Toen andere vrijwilligers voorstelden om het Instagram-account te lanceren, zei Wirtenberger alleen op voorwaarde dat de zusters hun uitdrukkelijke toestemming gaven.
De achtentachtigjarige zuster Bernadette, die hier sinds 1955 non is, heeft het sterrendom op sociale media met gemak verworven.
“Ik vind het geweldig dat Instagram mensen naar ons toe brengt om God te prijzen. Zeker, ze zijn nieuwsgierig om ons te zien na alle berichtgeving in de pers, maar wat ze zien is onze aanbidding”, zegt Bernadette enthousiast. “Dus de hemel gebruikt technologie om het woord te verspreiden? God heeft dit geregeld, niet wij!”
Maar Bernadette is nog steeds aan het bijkomen van wat er is gebeurd. Terwijl ze vier trappen beklimt, zegt ze dat de traplift niet lang na haar eigen verhuizing uit het klooster is verwijderd.
“Ik lag al twee weken in het ziekenhuis en toen ik werd ontslagen, dacht ik dat ik naar huis terugkeerde, naar het klooster”, legt zuster Bernadette uit. ‘Maar de ambulance bracht me in mijn nachthemd naar een verpleeghuis. Ik was geschokt. De provoost kwam maar zei niets tegen me. Ik riep hem na en zei dat ik maar een week gehoorzaam zou zijn.’
Ze worden ervan beschuldigd hun geloften te hebben gebroken
Via zijn woordvoerder heeft Provost Grasl de zusters ervan beschuldigd hun geloften te hebben gebroken. Maar Wolfgang Rothe – een priester en geleerde in het kerkelijk recht – zegt dat deze beschuldiging vaak gericht is tegen critici binnen de kerk.
“Het is veelzeggend dat de kerk naar de knuppel van gehoorzaamheid grijpt om afwijkende meningen de kop in te drukken”, zegt Rothe. ‘Maar de gelofte van gehoorzaamheid van de zusters verwijst naar hun plicht om naar elkaar te luisteren. Het gaat niet om buigen voor de machten hierboven.’
Rothe, lid van de adviesraad van de Duitse Bisschoppenconferentie die opkomt voor de slachtoffers van seksueel geweld en misbruik in de katholieke kerk, zegt dat het betrekken van de media de enige manier is om de kwetsbaren te beschermen.
“De kerkelijke autoriteiten zijn bang voor de media zoals de duivel wijwater vreest, omdat ze liever verborgen houden wat er achter gesloten deuren gebeurt”, zegt Rothe.
Achter gesloten kloosterdeuren na de mis zet zuster Bernadette een espresso en denkt na over wat het betekent om thuis te zijn bij de zusters Regina en Rita.
“Er heerst zo’n harmonie tussen ons drieën. Natuurlijk hebben we allemaal onze eigen persoonlijkheid! Het zou niet eerlijk zijn tegenover God als we allemaal hetzelfde waren”, zegt ze. ‘Dat is het mooie van onze orde; iedere zuster kan zichzelf zijn.’
ontmoet
Het klinkt allemaal nogal bekend in Salzburg, waar afwijkende nonnen met persoonlijkheid een specialiteit zijn. In het centrum van de stad is een vrolijke groep prosecco-nippende vrouwen begonnen met karaoke in de buitenlucht ter ere van een andere opstandige non: Maria von Trapp, vereeuwigd als de non die ‘walst op weg naar de mis’ door Julie Andrews in de film uit 1965.
Bij toeval komen ze de echte kleindochter van de voormalige non Maria, Elisabeth von Trapp, tegen. Von Trapp kent zuster Bernadette al jaren, wat volgens haar geen verrassing is gezien de staat van dienst van haar familie op het gebied van nonnen.
Von Trapp, geboren in de Verenigde Staten waar haar familie zich vestigde na de vlucht voor de nazi’s, keert regelmatig terug naar Salzburg. Op een zomer, ongeveer tien jaar geleden, kwam ze toevallig het klooster van Schloss Goldenstein tegen. Ze zegt dat ze er geen twee keer over heeft nagedacht om aan te bellen.
“Toen zuster Bernadette opende en de deur voor mij opende, zei ik dat mijn naam Elisabeth von Trapp was. Ze voegde heel snel twee en twee bij elkaar”, zegt von Trapp. “Maar het punt is: alles is met elkaar verbonden.”
Von Trapp, die de familiezangtraditie heeft voortgezet, gaf uiteindelijk een concert in de kloosterkapel.
“De zusters verzamelden zich en ik herinner me dat ze rechtop in de koorzolder zaten”, herinnert Von Trapp zich. “Ik eindigde met ‘Climb Every Mountain’, waarvan ik dacht dat het het lied van de nonnen was. En daar leunden ze naar beneden, zo blij om dat lied te horen!”
En hoewel dit net zo vergezocht klinkt als de pitch van een Hollywood-producent – zegt Von Trapp dat dit niets anders is dan iets veel diepgaanders, waarbij hij wijst op de Augustijnse nadruk op gemeenschap.
‘Ik geloof dat zuster Bernadette een boodschap heeft’, zegt von Trapp. “Het heeft veel te maken met hoe ze voor de gemeenschap heeft gezorgd en met wie haar nu omringt.”
Onder hen is Karin Seidl, een andere voormalige kloosterstudente. Ze zegt dat de zussen hun leven aan de gemeenschap hebben gewijd en dat het nu tijd is om iets terug te doen.
“Dit is hun thuis! En hoewel we vanaf volgende week 24-uurszorg hebben georganiseerd, woon ik slechts drie minuten verderop, dus ik ben ook aanwezig”, zegt Seidl. De kerk gaat zeker over ‘heb uw naaste lief’, en niet alleen maar over het prediken ervan.”
Ze zegt dat de zussen net zo vroom als uitdagend zijn en dat ze op oudere leeftijd keuzevrijheid en waardigheid verdienen.
